حیات برزخیآیات زیادی در قرآن کریم، به مسأله برزخ و حیات برزخی پرداخته است؛ از منظر قرآن، حیات برزخی، مسأله ای قطعی می باشد. ۱ - حیات انسان پس از مرگزنده شدن انسان در عالم برزخ، پس از مرگ: قالوا ربنا امتنا اثنتین واحییتنا اثنتین فاعترفنا بذنوبنا فهل الی خروج من سبیل. «آنها می‌گویند: پروردگارا! ما را دو بار میراندی و دو بار زنده کردی؛ اکنون به گناهان خود معترفیم؛ آیا راهی برای خارج شدن (از دوزخ) وجود دارد؟». یک احتمال این است که مقصود از دو بار احیا یکی در قبر و برزخ باشد و دومی هم هنگام نشور برای قیامت. امام خمینی یکی از ویژگی‌های برزخ را حیات برزخی می‌داند که منشا آن را ظهور ملکات اخلاقی در برزخ معرفی می‌کند. و معتقد است نفس با ترک عالم طبیعت ترقی می‌کند و قوی‌تر می‌شود و انشای نفس که در عالم طبیعت به شکل صورت‌های ذهنی بوده، در آخرت ظهور خارجی و حیات برزخی می‌یابد. [۵]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۲۵۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
امام خمینی معتقد است نفس انسانی با حرکت جوهری به نشئه برزخی و حیات می‌رسد و با بدن برزخی و قوای آن را حفظ می‌کند و از خوردن، نوشیدن، تکلم و حیات و مانند آنها بهره‌مند است. [۶]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۴۱۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
امام خمینی یکی از ویژگی‌های حیات برزخی را تکامل برزخی می‌داند و در تبیین تکامل برزخی، موجودات را به دو قسم ثابت و متغیر تقسیم کرده و قائل است ثابت‌بودن ذات حق‌تعالی موافق مشرب عرفانی است که هیچ تغییر و حرکتی در ذات کبریایی او راه ندارد. همچنین موجودات امکانی ازآن‌جهت که منتسب به اویند، همین شرایط را دارند، اما از جهت امکان و حقیقت ذات و هویتشان متغیر و بلکه ماهیتشان قابل تبدیل است و حقیقتشان از نیستی به‌سوی هستی پیوسته در حال تبدیل و تغییر است. [۷]
خمینی، روح الله، تعلیقه بر فوائد الرضویه، ص۱۳۹-۱۴۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
امام خمینی ترقی و تکامل در برزخ را به معنای زیادت درجات می‌داند [۸]
خمینی، روح الله، تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، ص۱۷۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۰ قمری.
ازاین‌رو افرادی که به تجرد عقلی کامل نمی‌رسند و از دنیا می‌روند، در عالم برزخ با حرکت جوهری برزخی تکامل خود را ادامه می‌دهند. [۹]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۷۱-۷۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
در این دیدگاه اگرچه در عالم برزخ ماده و جسم به مفهوم عنصری و طبیعی وجود ندارد، اما اصل جسمیت در عالم برزخ وجود دارد [۱۰]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۴۰۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
به این معنا که جسم طبیعی بر اثر حرکت جوهری به‌تدریج به جسم لطیف برزخی تبدیل می‌شود و این جسم در برزخ، ظل نفس است، و به‌عنوان بستر و زمینه‌ساز تکامل برزخی نقش ایفا می‌کند. [۱۱]
خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۶۱۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۲ - حیات شهدا در برزخبرخورداری شهدا، از حیات و زندگی در عالم برزخ: ولاتقولوا لمن یقتل فی سبیل الله اموت بل احیاء ولـکن لاتشعرون. «و به آنها که در راه خدا کشته می‌شوند، مرده نگویید! بلکه آنان زنده‌اند، ولی شما نمی‌فهمید». حیات در آیه، مربوط به عالم برزخ است. ولاتحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله اموتا بل احیآء عند ربهم یرزقون. «(ای پیامبر!) هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند، مردگانند! بلکه آنان زنده‌اند، و نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند». ۳ - لزوم توجه به حیات برزخیلزوم توجه به حیات برزخی و پرهیز از انکار آن از تأکیدات قرآن در برخی آیات می باشد: ولاتقولوا لمن یقتل فی سبیل الله اموت بل احیاء ولـکن لاتشعرون. «و به آنها که در راه خدا کشته می‌شوند، مرده نگویید! بلکه آنان زنده‌اند، ولی شما نمی‌فهمید». ولاتحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله اموتا بل احیآء عند ربهم یرزقون. «(ای پیامبر! ) هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند، مردگانند! بلکه آنان زنده‌اند، و نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند». ۴ - ناآگاهی مردم درباره حیات برزخیدر برخی آیات، ناآگاهی مردم، نسبت به حیات برزخی و حیات شهیدان در راه خدا در برزخ اشاره دارد: ولاتقولوا لمن یقتل فی سبیل الله اموت بل احیاء ولـکن لاتشعرون. «و به آنها که در راه خدا کشته می‌شوند، مرده نگویید! بلکه آنان زنده‌اند، ولی شما نمی‌فهمید». ۵ - پانویس۶ - منبع• مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۲۰۰، برگرفته از مقاله «حیات برزخی». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |